برنامه میدانی گمانه‌زنی با هدف تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه تاریخی «آق‌تپه» واقع در شهر پیش‌قلعه، مرکز شهرستان مانه از توابع خراسان شمالی آغاز شد.
به گزارش روابط‌عمومی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی، این عملیات با حمایت مالی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی، پشتیبانی فرمانداری شهرستان مانه، مجوز پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری کشور و در هماهنگی با پژوهشکده باستان‌شناسی در حال اجراست.
این پروژه به سرپرستی رضا ناصری، عضو هیئت‌علمی گروه باستان‌شناسی دانشگاه زابل و در قالب طرحی برون‌سازمانی به اجرا درآمده است.
محوطه تاریخی «آق‌تپه» از مهم‌ترین استقرارگاه‌های باستانی حاشیه رودخانه اترک به شمار می‌رود که قدمت آن به دوره تاریخی و صدر اسلام بازمی‌گردد. این محوطه شامل تپه‌ای بلند و مخروطی شکل با ارتفاع بیش از ۱۵ متر و پهنه‌ای گسترده‌تر و کم‌ارتفاع‌تر در بخش غربی آن است که در مجموع بیش از ۱۰ هکتار وسعت دارد. آق‌تپه از شمال و شمال‌شرق به اراضی شهر پیش‌قلعه و از جنوب به تپه‌ماهورهای طبیعی دامنه کوه دوچنگ از رشته‌کوه‌های البرز شرقی متصل است.
ایجاد راه ارتباطی شهرستان راز و جرگلان و ساخت بلوار ورودی پیش‌قلعه در اوایل انقلاب، بخشی از لایه‌های باستانی آق‌تپه را در معرض آسیب قرار داد. همچنین، استقرار تأسیسات شهری نظیر منبع آب و ایستگاه هواشناسی در اواخر دهه ۱۳۷۰ منجر به کشف اتفاقی آثار ارزشمندی چون بیش از ۷۰۰ سکه نقره متعلق به دوران عرب - ساسانی و اوایل دوره اسلامی شد که اکنون در موزه باستان‌شناسی بجنورد نگهداری می‌شوند.
در میانه دهه ۱۳۸۰ نیز مطالعات باستان‌شناسی محدودی شامل بررسی‌های ژئوفیزیکی و کاوش‌های کوچک در حاشیه بلوار ورودی شهر انجام شد که شواهد ارزشمندی از بقایای معماری و آثار باستانی به دست آمد و اهمیت علمی و تاریخی این محوطه را دوچندان کرد.
باتوجه‌به مجاورت مستقیم شهر پیش‌قلعه با محوطه آق‌تپه، عبور شریان‌های ارتباطی شهری از درون این اثر تاریخی و تبدیل پیش‌قلعه به مرکز شهرستان مانه که گسترش زیرساخت‌های خدماتی و اداری را به‌دنبال دارد، این محوطه در معرض تهدیدهای فزاینده ناشی از توسعه شهری قرار گرفته است.
بر همین اساس، اجرای طرح گمانه‌زنی با هدف تعیین عرصه و پیشنهاد حریم، اقدامی کلیدی در راستای حفاظت از این اثر تاریخی و همزمان، مدیریت توسعه شهری به‌شکلی پایدار و هماهنگ با ملاحظات میراث‌فرهنگی به‌شمار می‌رود.
در چارچوب این طرح، با ایجاد حداقل ۳۵ گمانه آزمایشی، حدود و گستره بقایای باستان‌شناسی در آق‌تپه شناسایی خواهد شد تا مبنای تدوین برنامه حفاظتی و راهبرد پژوهشی آتی برای این اثر فراهم آید.
همچنین در این پروژه، ضمن تعیین عرصه و حریم و تهیه ضوابط حفاظتی و معماری، مواد فرهنگی به‌دست‌آمده از کاوش‌های پیشین و کشفیات اتفاقی، با روش‌های نوین بازبینی و مستندسازی می‌شوند. این مطالعات، زیربنای تهیه نقشه راه توسعه پایدار شهری در مرکز شهرستان مانه خواهند بود تا در برنامه‌ریزی‌های مدیریتی، منافع تاریخی، فرهنگی و پژوهشی منطقه به‌شکل شایسته‌ای مدنظر قرار گیرد.
گفتنی است که محوطه تاریخی آق‌تپه در سال ۱۳۵۶ با شماره ۱۴۲۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.