شهرستان شیروان
– جغرافیای سیاسی شهرستان شیروان:
شهرستان شیروان در شمال شرقی استان خراسان شمالی قرار گرفته و از شمال به کشور ترکمنستان، از جنوب به شهرستان اسفراین، از شرق به شهرستان فاروج و از غرب به شهرستان بجنورد محدود می شود. فاصله مرکز شهرستان شیروان تا مشهد مقدس ۱۹۵ کیلومتر و تا شهر بجنورد، مرکز استان خراسان شمالی، ۵۲ کیلومتر است. این شهرستان با مساحت حدود ۳۹۰۴ کیلومترمربع دارای ۲ شهر، ۳ بخش، ۹ دهستان و ۱۶۹ آبادی است. جمعیت این شهرستان در سال ۱۳۹۰ بالغ بر ۱۵۷۰۱۴ نفر برآورد شده است.
-جغرافیای طبیعی شهرستان شیروان:
شهرستان شیروان در درۀ رود اترک بین رشته کوه های کپه داغ در شمال و آلاداغ در جنوب شکل گرفته است. آب و هوای این منطقه در تابستان ها معتدل و در زمستانها بسیار سرد است. به دلیل وجود منابع آب کافی، از جمله رودخانه اترک و شاخاب های متعدد آن، کشاورزی در منطقه رونق دارد.
-پیشینه تاریخی شیروان:
شهرستان شیروان با توجه به موقعیت مناسب زیست محیطی و راهبردی از دیرباز مورد توجه جمعیت های انسانی بوده و مسکونی شده است. پراکندگی زیاد محوطه های باستانی از دورۀ پیش از تاریخ تا دورۀ اسلامی نشان دهندۀ اهمیت این منطقه در طول تاریخ است. تپه ارگ نادری در مرکز شهر شیروان و تپه دوین در روستای دوین در زمرۀ قدیمی ترین استقرارهای درۀ رود اترک به شمار می روند که قدمت سکونت در آنها به حدود شش هزار سال پیش می رسد. در بخش های مختلف این شهرستان بقایای محوطه های استقراری و قلعه های بارودار مربوط به دورۀ اشکانی و ساسانی شناسایی شده که احتمالاً بخشی از یک شبکه تجاری سازمان دهی شده را تشکیل می دادند که در دوره های مذکور در تعالی فرهنگی استان نقش بارزی را ایفا می کرده است.
تپه باستانی ارگ نادری
شماره ثبت در فهرست آثار ملی: ۷۰۳
موقعیت: مرکز شهر شیروان
تپه باستانی ارگ نادری بزرگترین تپه باستانی شهرستان شیروان است که سابقه استقرار در آن به دورۀ پیش از تاریخ می رسد. بررسی آثار موجود در این استقرار باستانی و به ویژه مطالعۀ سفال های به دست آمده از آن نشان دهندۀ روابطی با جنوب ترکمنستان در حدود شش هزار سال قبل است. در دورۀ اسلامی در گردا گرد تپه حصاری با چند برج ایجاد شده و از همین جهت به ارگ نادری نیز معروف شده است.
غارهای هنامه
شماره ثبت در فهرست آثار ملی: ۲۲۲۱۴
موقعیت: روستای هنامه، ۱۸ کیلومتری شمال شرقی شیروان
غارهای هنامه از مجموعهای فضاهای دست کند تشکیل شده که برای ایجاد یک روستا با موقعیت تدافعی ویژه در دل کوه کنده شده است. این مجموعه معماری دستکند شامل فضاهای متعدد مسکونی، انبار، آغل و…است که با اختلاف سطح و در سه طبقه ساخته شده اند. طبقه اول باره بند یا محل نگهداری احشام و طبقات دوم و سوم محل انبار آذوقه و اسکان مردم بوده است. به استناد مطالعۀ سفالینه های به دست آمده در اطراف این مجموعه و نیز مطالعات تطبیقی، غارهای هنامه در قرون ۵-۴ هجری ساخته شده و در دوره های بعد و به ویژه در زمان آشوب ها و نا امنی مورد استفاده قرار می گرفته است.
آرامگاه امامزاده حمزه ابن موسی الرضا (ع)
شماره ثبت در فهرست آثار ملی : ۷۰۴
موقعیت : شهر زیارت
آرامگاه امامزاده حمزه رضا یکی از بقاع متبرکه و اماکن تاریخ شهرستان شیروان است که در روستای زیارت قرار گرفته و به حمزه ابن موسی الکاظم، از برادران امام رضا (ع) منسوب است. این بنا پلان مستطیلی و چهار ورودی در جهات اصلی دارد. دیوارهای خارجی بنا با طاق نماهای قوسدار نماسازی شده و ایوان ورودی اصلی در ضلع جنوبی کاشی کاری شده است. تاریخ ساخت این بنا دقیقاً مشخص نیست ولی با توجه به نوع پلان، نماسازی ها و شیوه اجرای گنبد و طاق و قوس ها به احتمال فراوان در دوره صفوی بنا شده و بعدها مکرراً تعمیر شده است.
چهار تـاقی تیموری
موقعیت :
بنای تاریخی چهار تاقی تیموری در ۶ کیلومتری شیروان واقع شده است. این مقبره به عیدخواجه یکی از سرداران تیمور منسوب است. بنای مقبره تیموری از بیرون نمای هشت ضلعی و از داخل نقشه چهار ضلعی دارد. گبند بنا از نوع دو پوش منفصل بوده که در سال های گذشته پوشش خارجی آن از بین رفته است. عناصر مختلف از جمله تاق نماهایی با پوشش جناقی و آجرچینی خفته راسته در قسمت ساقۀ گنبد نمای خارجی بنا را تزیین کرده است. داخل بنا با اندود گچ پوشیده شده که در بخش های مختلف با نقاشی های منحصر بفردی با صحنه شکارگاه و نقوش گیاهی تزیین شده است. همچنین در زیر نورگیرهای پایین گنبد یک نوار کتیبه گچ بری زیبا به خط ثلث با مضمون آیاتی از سورۀ مبارکه آل عمران جلوۀ خاصی به این بنا داده است.
آرامگاه زکریـای پیغمبر (ع)
موقعیت: روستای نامانلو
مقبره امامزاده زکریا در فاصله ۷۰ کیلومتری شمال شرق شهر شیروان، در حد فاصل روستای نامانلو و منطقه گلول قرار گرفته است. به استناد روایات کهن و ادبیات شفاهی، در محل آرامگاه سر بریدۀ زکریای پیغمبر دفن شده و بدن آن بزرگوار به صورت جداگانه در فاصلۀ نزدیکی از بارگاه اصلی مدفون شده است. مردم نامانلو و روستاهای اطراف و نیز عدهای از سایر نقاط شهرستان در یکی از روزهای تابستان برای انجام مراسمی کهن به سوی زیارتگاه زکریا (ع) رهسپار می شوند و بر فراز قله و در جوار آرامگاه، برای برداشت محصول خود مراسم شکرگزاری را به جای می آورند. در این مراسم مردم برای شکرگزاری از خوان پر نعمت و بیکران ایزدی به قربانی و نذر و نیاز می پردازند و بدین ترتیب یکی از کهن ترین و زیباترین رسوم ایرانی – اسلامی را به نمایش می گذارند.
حمام پیـر شهید
شماره ثبت در فهرست آثار ملی : ۸۹۴۲
موقعیت: شهرستان شیروان، روستای پیر شهید
حمام پیرشهید نمونۀ یک حمام خزینه ای است و از سه بخش اصلی شامل رختکن، گرمخانه و خزینه آب گرم و سرد تشکیل شده است. رختکن یک هشتی با پلان دوازده ضلعی است که از طریق یک رشته پلکان به آن دست مییابند. در هر ضلع رختکن تاقچه هایی برای قرار دادن وسایل قرار دارد. از گوشه شرقی رختکن میتوان به گرم خانه دست یافت. این قسمت نیز شامل ۶ فضای مستطیل شکل است که طول و عرض سه فضای بزرگ ۸/۴×۵/۵ متر و سه فضای کوچک تر ۸/۴×۴/۳ متر می باشد. گرم خانه در گوشۀ شرقی حمام قرار دارد و از دو فضای کوچکتر نیز به عنوان خزینه استفاده می شده است. حمام پیر شهید مانند سایر حمام های خزینه ای پایین تر از سطح زمین ساخته شده است.