شهرستان مانه و سملقان

-جغرافیای سیاسی شهرستان مانه و سملقان:

شهرستان مانه  و سملقان به مرکزیت شهر آش خانه در شمال غربی استان خراسان شمالی واقع شده  و از شمال و شرق به شهرستان بجنورد، از جنوب به شهرستان جاجرم، از غرب به استان گلستان محدود می ­گردد. فاصلۀ مرکز شهرستان مانه و سملقان تا مشهد مقدس ۲۸۰ کیلومتر و تا بجنورد ۴۰ کیلومتر است. این شهرستان با مساحت ۴۸۹۸ کیلومتر مربع دارای ۳ شهر، ۳ بخش، ۶ دهستان و ۱۳۳ آبادی و مکان است. جمعیت این شهرستان در سال ۱۳۹۰ بالغ بر ۱۰۳۹۴۴ نفر برآورد شده است.

-جغرافیای طبیعی شهرستان مانه و سملقان:

شهرستان مانه و سملقان از نظر جغرافیایی به دو قسمت کوهستانی و دشتی تقسیم می ­شود. بخش کوهستانی عمدتاً در جنوب و جنوب غربی شهرستان قرار گرفته و کوه­های قورخورد و حسن­بگ در این محدوده قرار می ­گیرند. بخش دشتی در غرب شهرستان و محدوده ­هایی در شمال و مرکز شهرستان را شامل می ­شود که مراکز جمعیتی را در خود جای داده است. جریان دائمی رود اترک از بخش جنوبی این شهرستان می ­گذرد. به طور کلی وجود منابع آب دائمی و خاک حاصلخیز این شهرستان را به یکی از مناطق عمدۀ کشاورزی استان تبدیل کرده است. رطوبت نسبی بالا و چشمه­های جوشان باعث ایجاد جنگل ­های انبوه و مراتع سرسبز در نوار جنوبی شهرستان و دامنه ­های رشته کوه­یامان داغی شده است

-پیشینه تاریخی شهرستان مانه و سملقان:

وجود منابع سرشار طبیعی در شهرستان مانه و سملقان از دیرباز جمعیت ­های انسانی را به خود جذب نموده و باعث پرورش فرهنگ ­های درخشان در منطقه شده است. وجود آثار تاریخی از دوره ­های پیش از تاریخ تا دوره معاصر در بخش­های مختلف این شهرستان گویای استقرار مداوم بشر در این خطه است. بر اساس پژوهشهای باستان شناسی بخش­هایی از شهرستان مانه و سملقان برای نخستین بار در حدود هشت هزار سال پیش مسکونی شده که آثار آن را می ­توان در تپه قلعه خان در دشت سملقان مشاهده کرد. این شهرستان طی دوره هخامنشی به عنوان بخشی از شهربانی پارت مطرح بوده و طی دوره ­های اشکانی و ساسانی نیز بسیار مورد توجه بوده است. پراکندگی محوطه ­های استقراری، قلعه ­های تدافعی، مراکز مذهبی و نیز کشف سکه ­های دورۀ ساسانی در بخش ­های مختلف شهرستان گواه این مدعی است.

تپه قلعـه خان

شماره ثبت در فهرست آثار ملی : ۱۴۲۱

موقعیت: شهرستان مانه و سملقان، روستای رسالت(قلعه خان)

تپه قلعۀ خان یکی از بزرگترین و مهم ­ترین استقرارگاه ­های پیش از تاریخ در شهرستان مانه و سملقان است که سابقۀ استقرار در آن به دورۀ نوسنگی، حدود هشت هزار سال قبل، می ­رسد و زندگی در آن تا دورۀ ساسانی ادامه داشته است. به علاوه آثاری از استقرار در دوره ­های مختلف اسلامی نیز در این تپه کشف شده است. کاوش های باستان شناسی در این تپه منجر به کشف بقایای یک قلعه بزرگ دورۀ ساسانی و مقدار زیادی خمره سفالی و اشیاء باستانی دیگر شد که امروزه در موزۀ باستان شناسی (عمارت مفخم) در مرکز استان نگهداری می ­شوند.

مجموعه اسپـاخو

موقعیت: شهرستان مانه و سملقان، روستای اسپاخو

مجموعه تاریخی اسپاخو در روستایی به همین نام و در ۶۱ کیلومتری جنوب غرب شهر آشخانه، مرکز شهرستان مانه و سملقان قرار دارد. در مجموعۀ تاریخی اسپاخو تاکنون ۱۴ اثر و محوطه تاریخی شامل بنای اسپاخو، قلعه شهر سوخته، معدن تاریخی، ساختار های آرامگاهی، قلعه ساسانی، محوطه اسپاخو، حمام، راه قدیمی، محوطه ساسانی، رشته قنات های قدیمی، محوطه اسلامی و محوطه چشمه علی اصغر شناسایی شده است. مهم ترین و شاخص ترین اثر این مجموعه بنای سنگی اسپاخو است که بر سطح تپه ای نسبتاً بلند در جنوب روستای امروزی اسپاخو قرار دارد. این بنا با جهت طولی شرقی- غربی از دو فضای متفاوت تشکیل شده است: فضای مربع شکل زیر گنبد که فضای اصلی است (تالار) و فضای مستطیل شکل ایوان. ابعاد کلی بنا ۵۰/۱۲×۴۰/۲۱ متر است و در مجموع می توان ساختار بنا را به دو بخش گنبدخانه و ایوان تقسیم نمود. به طور کلی ویژگی های برجسته معماری بنای اسپاخو ترکیبی از عناصر و سبک های معماری بناهای دوران تاریخی ایران و به ویژه دوران ساسانی است. با توجه به قرار گرفتن این مجموعه تاریخی در نزدیکی جاده گرگان به بجنورد، مهمترین هدف در برنامه های پژوهشی این مجموعه تاریخی، کاوش های باستان شناسی و تبدیل مجموعه به یک سایت موزه فضای باز جهت معرفی جاذبه های تاریخی استان و جذب گردشگر تاریخی است.

آرامگاه امامزاده قاسم بازارقارناس

شماره ثبت در فهرست آثار ملی : ۱۱۱۲۹

موقعیت: شهرستان مانه و سملقان، روستای بازار قارناس

آرامگاه امامزاده قاسم یکی از یادمان های مذهبی – تاریخی دورۀ قاجار در شهرستان مانه و سملقان است. ایوان ورودی در ضلع شرقی قرار دارد و سقف آن با قوس گهواره­ای بزرگی پوشش داده شده  که  در طرفین آن دو گلدسته با ارتفاع ۸ متر ساخته شده است.

آرامگاه امامـزاده دلاور

موقعیت: شهرستان مانه و سملقان،۲ کیلومتری شمال شهر آشخانه

آرامگاه امامزاده دلاور یا محمد دیباج از بقاع متبرکه شهرستان مانه و سملقان است که به دلیل نوسازی­ های مکرر تاریخ ساخت آن دقیقاً معلوم نیست. روایت شده که امامزاده دلاور یکی از نوادگان امام رضا (ع) بوده است.