گذری بر اکوتوریسم

دوچرخه سواری وسلامت

((امروزه دوچرخه سواری صرفأ تفریح نیست ،حل یک مسئله است))

به نسبت میزان رشد تکنولوژی، از فعالیت‌های عضلانی بشر کاسته شده و زندگی ماشینی و شهری باعث شده است که توجه به ورزش و فعالیت در بین انسان‌ها کم شود. ماشین می‌رود که از خانه تا محیط کار ، انجام کلیه کارهای جسمی را بر عهده گیرد ، قوای عضلانی به مرور تحلیل می‌رود و فشارهای عصبی زندگی ماشینی ، قوای روانی را تحت فشار قرار می‌دهند . جوامع ماشین زده ، خسته می‌شوند و افراد خود را شدیداً در معرض انواع آسیب‌های فردی و اجتماعی قرار می‌دهند. ازسویی آلودگی تولید شده توسط ماشین‌ها و صنایع مختلف ، نه تنها بر روی زندگی انسان‌ها بلکه بر روی زندگی تمام موجودات وآینده زمین نیز تاثیر منفی گذاشته است. به همین علت در سالهای اخیر سلامت جسمی و روحی اقشار مختلف جامعه با انواع بیماری های تنفسی ، قلبی ، گوارشی ، پوستی و روانی و به دنبال آنها افسردگی مورد تهدید قرارگرفته است . استفاده بی رویه از وسایط نقلیه با سوخت های فسیلی هم نه تنها موجبات کاهش ذخایر زیرزمینی و هدر رفتن بودجه قابل ملاحظه ای از کشور را فراهم می آورد بلکه اثرات سوءِ بسیار مخرب و زیانبار و گاهاً جبران ناپذیری را برای جامعه و افراد آن دارد .

لذا صنعتی شدن جوامع و رشد صنایع در تمام زمینه ها و حرکت با شتاب انسان به طرف ماشینی کردن تمام جنبه های زندگی ، باعث شد عده ای از انسان ها که دغدغه سلامتی انسان ها و محیط زیست در درونشان بود حرکت هایی را در جهت هشدار و گوشزد کردن خطرات و مشکلات ناشی از بحرانی که در آتیه گریبانگیر نسل های آینده بشر خواهد شد ، انجام دهند .

از این رو جوامع مختلف راههای زیادی را برای مقابله با این بحران‌ها در نظر گرفتند تا بتوانند جامعه‌ای سالم و آینده‌ای روشن داشته باشند. شماری از این فعالیت ها عبارتند از: روی آوردن به ورزش های همگانی در مقوله سلامتی جامعه ، استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی ، تولید خودروهای مدرن با مصرف انرژی کم و به عبارتی حمل و نقل پاک در صنعت حمل و نقل ، توسعه فرهنگ استفاده از انرژی های پاک و تجدید شونده نظیر انرژی باد و خورشید در بخش صنایع . و این گونه شد که استفاده از دوچرخه ، برآیند فعالیت های اشاره شده وبه عبارتی ساده تر، این شاهکار دانش فیزیک ، به عنوان وسیله ای که با تبدیل قدرت عضلانی افراد به انرژی جنبشی و به حرکت درآوردن چرخ ها از بیشترین کارایی انرژی در مقایسه با هر وسیله دیگری که تاکنون ساخته شده برخوردار است ، مورد امعان نظر بیشتری قرار گرفته ودوچرخه جای خود را در میان مردم باز کرد . چرا که دوچرخه تنها وسیله نقلیه‌ای است که بدون داشتن آلودگی هوا و آلودگی صوتی می‌تواند ورزش مناسب ، سالم و کم هزینه ای نیز به شمار آید . زمانی که به مسائل ناشی از ترافیک ، آلودگی هوا ، تردد ماشینی افراد از نقطه‌ای به نقطه‌ دیگر وعدم تحرک و جنبش آنها می اندیشیم ، باید پذیرفت یکی از راه هایی که سودمند و مقرون به صرفه به نظر می‌رسد استفاده از دوچرخه به عنوان وسیله نقلیه کم حجم و راحت و ورزشی شاد ، بدن ساز و سرگرم کننده ، مطلوب و موثر است. پس ضروری است دوچرخه سواری و فرهنگ استفاده از آن بسیار مورد توجه قرار ‌گیرد. امروزه در مدیریت ترافیک شهری ، دوچرخه نقش مهمی دارد و در برخی شهرهای جهان ، سهم مهمی از جا به جایی های درون شهری توسط دوچرخه صورت می گیرد . کشورهایی مانند ژاپن و چین که استفاده از دوچرخه را در سالهای بین 1970 تا 1980 آغاز کرده اند امروزه دوچرخه را به عنوان مهمترین وسیله حمل و نقل در جامعه شان اعلام می کنند، این حرکت سپس در اروپا و آمریکا نیز گسترش یافت .

اغلب مردم ، هیچ نشاطی در زندگی شلوغ و ماشینی امروزی ندارند در حالی که کسب نشاط برای سلامتی جسم وادامه زندگی امری لازم و ضروری است. برای داشتن نشاط ، ورزش کردن و به خصوص شرکت درفعالیت‌های ورزشی گروهی مثل دوچرخه‌ سواری بسیار موثر است و از همه مهم تر دوچرخه سواری علاوه بر اینکه می‌تواند برای شخص دوچرخه‌سوار مفید باشد می‌ تواند به داشتن جامعه‌ ای سالم و با نشاط و داشتن هوایی پاک نیز کمک کند . طبق تحقیقات بنیاد قلب بریتانیا ، دوچرخه سواری به میزان حداقل 20 مایل معادل 32 کیلومتر در هفته، خطر ابتلا به بیماری های کرونری را به کمتر از نصف در مقایسه با غیر دوچرخه سوارها کاهش میدهد . دوچرخه سواری با سرعت آرام 12 مایل در ساعت (20 کیلومتر در ساعت) در جاده ای هموار 450 کیلو کالری در ساعت مصرف می کند ، احساس جوانی در فرد ایجاد کرده و استرس را می کاهد . همچنین دوچرخه سواری سرعت متابولیسم بدن را تا ساعت ها پس از آن بالا می برد در نتیجه بدن فرد ، حتی پس از ورزش هم به سوزاندن کالری ادامه می دهد . دوچرخه سواری عمدتا فعالیتی هوازی است و این نوع ورزش برای ریه ها که نقش ارسال و تامین اکسیژن خون را دارند ، مفید است . داشتن قلب و ریه هایی قوی ازپارامترهای اساسی سلامتی جسم است. دوچرخه سواری علاوه بر ارتقاء فیزیک و اندام بدن و بالا بردن مصرف اکسیژن بدن ، قدرت عضلانی بدن را نیز تقویت می کند ، تنها با چند کیلومتر دوچرخه سواری ماهیچه هایتان ازفواید آن بهره مند می شوند ، عضلات اصلی که به هنگام دوچرخه سواری استفاده می شوند عضلات قسمت بالای ران ، عضلات پشتی و عضلات ساق پا هستند . از دیگر فواید این ورزش ، تقویت توانایی بدن برای جلوگیری از ساخت اسید لاکتیک ، کاهش درصد توده چربی بدن و کاهش عوارض بیماری دیابت نوع دوم می باشد. همچنین از دیدگاه قدرتی ، دوچرخه سواری به ورزش دو و میدانی ارجحیت دارد چون در دوچرخه سواری شما بطور مداوم علیه یک مقاومت ، در حال ورزش و فعالیت هستید . دوچرخه سواری نه تنها به عنوان یک ورزش بسیار مناسب جهت حفظ و بهبود سیستم قلبی – عروقی تاکید می‌شود بلکه بر خلاف تصورهمگان وعامه مردم برای مفصل زانو نیز مضر نبوده و از مهمترین حرکت‌های مفید برای زانو می‌باشد . اگر دوچرخه سواری ، درست واصولی انجام شود ساختارعضلانی نگهدارنده مفاصل تقویت می شود و تولید مایع مفصل که مانند روغن بین مفاصل عمل می کند و از سائیدگی آنها جلوگیری می کند نیزافزایش می یابد در نتیجه درد مفاصل کاهش می یابد. انجام ورزش ، موادی معروف به اندروفین ها را به داخل جریان خون رها می کند ، این مواد باعث ایجاد رضایت و خوشحالی در فرد شده و درنتیجه باعث کاهش استرس می شود . به طور طبیعی اگر در محیطی مطبوع و دلپسند دوچرخه سواری کنید سطح رضایت شما بیشترهم خواهد شد . لازم به ذکر است در کنار فواید فوق ، دوچرخه سواری دارای خطرات بالقوه‌ای است که عدم توجه به آنها می‌تواند سلامتی افراد را به خطر اندازد که صد البته این مشکلات نیز با دقت و توجه به موارد ایمنی قابل رفع است. این ورزش برای کلیه سنین و تمام اقشار جامعه چه زن و چه مرد مناسب می‌باشد . به عبارتی اگر دوچرخه سواری در جامعه عمومیت یابد گامی مهم در راه بهبود سلامت جسمی و نشاط جامعه خواهد بود .

همانگونه که در قسمت اول اشاره شد مسئله ترافیک و مشکلات مربوط به آن به همراه بیماری ها ومرگ ومیرهای ناشی ازآلودگی هوا ازمسائل جدی و مهم جامعه ما محسوب می شوند که ضرورت چاره اندیشی در مورد آنها هر روز بیشتر از پیش احساس می شود . امروزه مشکلات عبور و مرور و آمد و شد ، فقط مختص کلانشهرها نبوده و گره های ترافیکی ساعات تعطیلی مدارس و هنگام غروب به همراه ترافیک تعطیلی های متوالی چند روزه ، به همه شهرهای استان سرایت کرده است . همچنین تاثیر مستقیم آلاینده های هوا بر دستگاه تنفسی و ریه ها ، ایجاد اختلال عصبی-رفتاری درکودکان ، بیماری های قلبی- عروقی و افزایش فشار خون سالمندان و بیماران قلبی برهیچ کس پوشیده نیست . تا به کی در برابر بحران آلودگی هوا ، تعطیلی مدارس و ادارات چاره کارخواهد بود ؟ مطابق تجربه و مدل کشورهای اروپائی با ترویج فرهنگ استفاده از دوچرخه ، ترافیک در شهرهای بزرگ روان سازی شده و ازآلودگی هوا نیز کاسته شده است . درحالیکه آماربالای تردد خودروهای تک سرنشین وخودروهای فرسوده وغیراستاندارد درکلانشهرهای کشور و میزان بالای گازهای آلاینده هوا ناشی از احتراق سوخت این وسایل نقلیه موتوری مانند مونوکسید کربن، دی اکسید نیتروژن و دی اکسید سولفور به همراه سرب و ذرات معلق ناشی از فعالیت صنایع مختلف ، منجر به اعلام تعطیلی یکی دو روزه برخی مراکز دولتی از سوی دولت و ضربه خوردن اقتصاد مملکت می شود( با تعطیلی یک روزه کشور 5/1 میلیارد دلار به درآمد ناخالص کشور آسیب می رسد ) استفاده از دوچرخه و ترویج فرهنگ آن به عنوان بهترین جایگزین خودروهای آلاینده محیط زیست درسفرهای کوتاه درون شهری ، سال ها است که درکشورهای اروپایی نهادینه شده است . درسالهای اخیر استفاده ازدوچرخه های سلف سرویس یا کرایه ای در برخی شهرهای اروپا مانند کپنهاگ ، پاریس(با 371 کیلومتر مسیر ویژه دوچرخه سواری) ، آمستردام ، مونترال ( دارای 2400 مسیر دوچرخه سواری با 134 میلیون دلار سرمایه گذاری) تجربه شده و در ژاپن ، ایجاد مکان هایی برای تحویل دوچرخه رایگان به شهروندان و ساخت پارکینگ های مخصوص دوچرخه از سال 1973 آغاز شده است و بر اساس آمار تنها در پکن پایتخت چین چهار میلیون دوچرخه مورد استفاده قرار می گیرد . در بسیاری از کشورها ، تلفیقی از استفاده از دوچرخه و سایر سیستم های حمل و نقل رایج می باشد به طوریکه عده زیادی برای رسیدن به ایستگاههای مترو یا اتوبوس از دوچرخه استفاده می کنند و با رسیدن به ایستگاه ها و پارک کردن دوچرخه ها در پارکینگ های مخصوص مجاور این ایستگاه ها ، سفر خود را با وسایل عمومی ادامه می دهند .امروزه علاوه بر شهروندان ، نهاد ها و مراکزی همچون پلیس نیز در اروپا از این وسیله نقلیه برای اصلاح نظام حمل و نقل شهری و روانتر شدن ترافیک و کاهش سفر با خودروهای شخصی استفاده می کنند . البته از لحاظ اقتصادی نیز خرید 1000 دستگاه دوچرخه جهت استفاده عمومی درمقایسه با خرید یک دستگاه اتوبوس شهری عمومی مقرون به صرفه تر می باشد . طبق آمار برای 1 کیلومتر جابجائی یک نفر، اتوبوس حدود 20 برابر و خودروشخصی معادل 40 برابر دوچرخه انرژی مصرف می کنند و سرعت دسترسی شهری دوچرخه در مسافت های 4 الی 7 کیلومتر بیشتر از سایر وسایل نقلیه است .

علاوه براینکه عبورازترافیک سنگین بوسیله دوچرخه به راحتی صورت می‌گیرد دوچرخه سواری به دلیل عدم نیاز به هر نوع انرژی محرک غیر از انرژی ماهیچه ای ، باعث حفظ پاکیزگی طبیعت ومحیط زیست نیز می شود ، به همین دلیل در بسیاری از کشورهای جهان دید مردم نسبت به دوچرخه سوار مثبت و دوچرخه ، ارزش بیشتری نسبت به سایر وسایل نقلیه دارا می باشد که صد البته این امر یعنی استفاده ازاین وسیله نقلیه وانجام ورزش دوچرخه سواری ، نیاز به رشد و توسعه فرهنگ دوچرخه‌سواری در بین افراد جامعه دارد . با جمع بندی اثرات دوچرخه در حل بحران آلودگی هوا و محیط زیست و مشکلات ترافیک و فواید پزشکی دوچرخه ، می توان اظهار داشت فراهم کردن تمام تسهیلات جهت تشویق مردم به استفاده از دوچرخه از قبیل راه اندازی ایستگاه های دوچرخه رایگان و پولی ، پارکینگ های دوچرخه ، مسیرهای دوچرخه سواری درون شهری و برون شهری ، استفاده از دوچرخه دراماکن عمومی و ورزشی ، استفاده ازدوچرخه درمناطق و پارک های حفاظت شده ، در اختیار قرار دادن دوچرخه به طرق مختلف به شهروندان و ایجاد فضای امن و قابل احترام برای دوچرخه سواران ، امری ضروری بوده و تحقق آن می تواند گویای میزان اهمیت سلامت جسمی و روحی افراد یک جامعه در نزد مسئولان آن جامعه باشد . گفتنی است طرح هایی در منطقه 8 شهرداری تهران و شهرهای اصفهان و مشهد اجرا شده که بنا به مشکلات عدیده حل نشده ، خیلی موفق نبوده اند . علی ایحال درچنین شرایطی خوشبختانه بازهم عده زیادی ازمردم علیرغم بسیاری مشکلات پیش روی دوچرخه سواران و نبود زمینه های مناسب برای ترویج فرهنگ دوچرخه سواری ، به این وسیله نقلیه مفید علاقه داشته و استفاده از دوچرخه برای مقاصد خاص ، به مرور بیش از پیش گسترش پیدا می کند . ارزان بودن ، بی نیازی از سوخت ، اشغال فضای کمتر، تعمیر و نگهداری آسان و قابلیت بکارگیری در معابر کم عرض یا دارای محدودیت دسترسی از مهمترین ویژگی های اقتصادی –اجتماعی دوچرخه بوده و از سویی ، نداشتن آلودگی صوتی و زیست محیطی آنرا دارای مقبولیت قابل توجهی نموده است . علیرغم این امتیازها ، مشکلات بسیاری بر سر راه دوچرخه سواران وجود دارد که نبود مسیرهای مناسب جهت عبور دوچرخه سواران و امنیت آنان در شهر ، نبود مکان ها و یا پارکینگ های مخصوص دوچرخه جهت برقراری امنیت دوچرخه های پارک شده ، نبود دید مثبت و آگاهانه نسبت به دوچرخه سواران در سطح شهر ، عدم اطلاع رسانی در مورد فواید استفاده از دوچرخه در میان شهروندان ، کمبود دوچرخه های استاندارد و متناسب با هدف استفاده از آن به همراه عدم شناخت مردم نسبت به انواع دوچرخه ومشکلات دوچرخه سواری بانوان تنها بخشی ازموانع ترویج فرهنگ دوچرخه در کشور ما می باشد .

شان و جایگاه فرهنگ دوچرخه سواری با توجه به نقش مطلوب آن بر سلامتی جامعه و کاهش بیماری های قلبی – عروقی در بین شهروندان و اثر آن بر کاهش معضلات اجتماعی و مشکلات مربوط به تراکم خودروها و بهبود وضعیت ترافیک و کاهش چشم گیر آلودگی هوا ، لزوم فراهم نمودن زیرساخت های ضروری با مشارکت ، همفکری و همکاری تمامی نهادهای فرهنگی و اجرایی از جمله وزارت بهداشت و درمان ، سازمان محیط زیست ، سازمان تربیت بدنی ، سازمان شهرداری و شوراهای اسلامی شهرها ، سازمان صدا و سیما ، راهنمایی ورانندگی ، نیروی انتظامی ، وزارت آموزش و پرورش ، موسسات و تشکل های غیردولتی مانند گروه های مختلف ورزشی وغیره را می طلبد چرا که گام برداشتن در راه ارتقای سلامت جامعه وظیفه تمامی نهادهای مسئول هست . ارائه طرح های ویژه در قالب برنامه های جامع با هدف ایجاد انگیزه ورزش و استفاده از دوچرخه دربین آحاد جامعه و به تبع آن تامین سلامتی عمومی توسط وزارت بهداشت با همکاری سازمان تربیت بدنی ، ساخت برنامه های فرهنگی و آموزشی بوسیله صدا و سیما ، طراحی و ایجاد مسیرهای ویژه دوچرخه در شهرها توسط شهرداری ها و تعبیه مکانی جهت پارک دوچرخه در داخل مدارس و دانشگاه ها و تشویق دانش آموزان و دانشجویان به استفاده از دوچرخه جهت جابجایی با یک وسیله نقلیه پاک ( بدون آلودگی هوا و صوتی ) توام با ورزش از سوی وزارت خانه های آموزش و پرورش وعلوم و تحقیقات و ترویج دوچرخه سواری در محیط های آموزشی نقش بسزایی در امر ارتقاء فرهنگ دوچرخه سواری خواهد داشت . به عبارتی وظیفه این فرهنگ سازی به عهده فقط یک ارگان یا سازمان خاص نیست بلکه باید تمامی عوامل فکری و اجرایی همت کنند و در انجام این رسالت مهم ایفای وظیفه نمایند . جای بسی امیدواری است که مرداد ماه امسال بر اساس مصوبه هیات وزیران ، سازمان تربیت بدنی موظف شد با همکاری نهاد های مسئول با هدف اشاعه ورزش همگانی ، تدوین طرح استفاده عمومی از دوچرخه را در دستور کار خود قرار دهد ، اگرچه نتایج عملی این طرح تا به امروز ملموس نبوده است . امروزه در سراسر دنیا بیش از 20 میلیون نفر از دوچرخه به عنوان وسیله نقلیه روزانه استفاده می‌کنند اما برای این کار یعنی استفاده از دوچرخه ، شهروندان باید قوانینی نا نوشته را که وظیفه هر شهروند است رعایت کنند ، یعنی علاوه بر اینکه عابران پیاده و رانندگان باید رعایت حقوق دوچرخه سواران را بکنند دوچرخه سواران نیز باید حقوق آنان را نادیده نگیرند تا مشکلی برای طرفین پیش نیاید . اگرخودروها مواظب ایمنی دوچرخه سواران نباشند دوچرخه سواران جرات استفاده از دوچرخه را نخواهند داشت و در اینجاست که لزوم حضور همکاران فعال در بخش راهنمایی و رانندگی احساس می شود . در حال حاضر بانوان در جامعه ما دچار کمبود فضای ورزشی اختصاصی مناسب به ویژه برای این ورزش هستند چرا که به دلیل عدم فرهنگ سازی حتی با رعایت پوشش اسلامی با مشکلات خاص مواجه می شوند . با وجود آنکه درتعداد اندکی از پارک‌های بزرگ کلان شهرها اقدام به راه اندازی پیست دوچرخه‌سواری شده است اما امکانات محدود ، مسیرهای کوتاه و عدم تبلیغ وفرهنگ سازی موجب شده است که تنها عده معدودی ازعلاقه‌مندان به دوچرخه سواری بتوانند ازامکانات محدود موجود برای دوچرخه سواری بهره‌ مند شوند ، البته این مشکل در شهرستان آستارا برای آقایان دوچرخه سوار و نه بانوان آستارایی ، با توجه به طبیعت منطقه کمتر به چشم می آید ، اگر چه انتظار می‌رود ارگان‌های ذیربط مسیرهای همگانی و عمومی برای این ورزش طراحی و اقدام به ساخت کنند تا همه بتوانند در محیط و فضایی آرام و امن ورزش کنند . ارتقاء و غنی سازی فرهنگ استفاده از دوچرخه ، عوارض و خسارت‌های جسمی ، روحی و روانی ، اقتصادی و مسائل و مشکلات تردد و حمل و نقل و آلودگی هوا را تا حد زیادی کاهش می‌دهد و ما را در رسیدن به شهری سالم با هوایی پاک و آسمانی آبی بخوبی یاری می‌کند. از این رو ایجاد تسهیلات برای خانواده‌ها جهت خرید دوچرخه مناسب ، آموزش استفاده صحیح از دوچرخه ، تامین امنیت و سلامت در سفر برای دوچرخه سواران با طراحی و ساخت مسیر ویژه دوچرخه در سطح شهر، لزوم وضع قوانین با ضمانت اجرایی برای رعایت حق تقدم دوچرخه سواران از سوی رانندگان ، برگزاری تورهای دوچرخه سواری همگانی برای تمامی سنین ، ایجاد پیست های ورزشی در شهرها به همراه توجه ویژه به فضاهای اختصاصی بانوان ، ضمن کمک به کاهش آلودگی هوا و آلودگی صوتی می تواند به بسترسازی برای رشد و توسعه فرهنگ استفاده از دوچرخه به عنوان یک ورزش و نیز تامین سلامت جسمی و روانی افراد جامعه منجر شود .

حبیب صدری فرد- کارشناس اکو توریسم

جامعه و دوچرخه سواری

جایگاه طبیعت گردی ایران

ایران سرزمینی بزرگ با طبیعتی شگفت انگیز است؛ به هر منطقه ای از این سرزمین که پا می گذاریم دیدنی های منحصر به فردی روبروی ما قرار می گیرد اما به نظر می رسد جای طبیعت گردی به معنای درست آن در گردشگری ما خالی است. از کرانه های دریای خزر تا سواحل نیلگون خلیج فارس از مرزهای شرق تا مرزهای غرب کشور همه جا را مناظر سرسبز و کویر فرا گرفته است.

سرزمینی که می توان در آن جنگل های انبوه و کویرهای خشک و بی آب و علف را یکجا به نظاره نشست. کشوری که بیش از 800 کیلومتر در شمال و 1600 کیلومتر در جنوب کرانه آبی و ساحلی دارد همه از زیبایی های خیره کننده این سرزمین حکایت می کند.

26 پناهگاه زنده حیات وحش، 495 گونه پرنده، بیش از 7هزار گونه گیاهی، در حدود 325 گونه آبزی، با 93 درصد ذخیره ماهیان خاویاری جهان و 19 موزه منابع طبیعی تنها گوشه هایی از این شگفتی ها است.

در کنار این ظرفیت های اعجاب انگیز 2هزار چشمه معدنی مفرح ترین لحظات را برای گردشگران فراهم می کند ظرفیتی که اگر به درستی مورد توجه قرار گیرد سود فراوانی عاید کشور خواهد شد.

سواحل زیبای خزر، دریاچه ارومیه (بزرگ ترین دریاچه شور جهان)، دریاچه هامون (یکی از شیرین ترین دریاچه جهان) و وجود بهترین پیست های اسکی دنیا با بیش از 7 ماه پوشش برفی از جمله زیبایی های ایران است.

گر چه نام ایران در ردیف 5 کشور برتر دنیا به لحاظ جاذبه های طبیعی قرار گرفته است ولی در فهرست 100 کشور نخست جهان از نظر تعداد گردشگر و درآمد حاصل از گردشگری، نامی از کشورمان به چشم نمی خورد.

در این شرایط سهم گردشگری ایران در تولید ناخالص ملی در حدود 0.07 درصد و درآمد هر فرد ایرانی از صنعت گردشگری تنها 2.5 دلار است.

با این وضعیت طبیعت گردی می تواند به کمک گردشگری ایران بیاید تا به این صنعت رونق بخشد. در زمان حاضر صنعت طبیعت گردی در ایران به مانند سایر شاخه های گردشگری از وضعیت مناسبی برخوردار نیست.

به باور کارشناسان طبیعت گردی در ایران باتوجه به ظرفیت های منحصر به فرد کشور سالانه می تواند میلیون ها گردشگر را به خود جذب کند و از این طریق به رونق این مناطق منجر شود. شناسایی این مناطق در کنار ایجاد امکانات و تسهیلات گردشگری از جمله موضوعاتی است که باید برای رشد طبیعت گردی به آن توجه کرد.

** حفظ محیط زیست حلقه مفقوده طبیعت گردی*

طبیعت گردی هر چند در برخی از نقاط کشور به صورت کمرنگ صورت می گیرد اما بی توجهی به حفظ محیط زیست همچنان از چالش های بزرگ این نوع گردشگری است.

رها کردن انواع زباله در طبیعت زیبا حاصل یک روز طبیعت گردی برخی از ما است. رها کردن این زباله ها به محیط زیست آسیب جدی می رساند عملی که سرانجام به تخریب محیط زیست منجر می شود.

یک کارشناس گردشگری در این باره می گوید: هر گشت و گذاری در طبیعت، طبیعت گردی به معنای استاندارد و علمی آن محسوب نمی شود.

متأسفانه برخی افرادی که به دل طبیعت می روند نه تنها برای حفظ محیط زیست کاری نمی کنند بلکه بیشتر فعالیت های آن ها سبب تخریب و صدمه به محیط زیست می شود. چنان که با ورود و خروج آن ها به یک منطقه، گاه صدمات جبران ناپذیری به طبیعت وارد می شود.

ما فکر می کنیم گشت و گذار در طبیعت یعنی این که یک روز تعطیل به منطقه ای خوش آب و هوا در دشت یا کوهستان برویم و با کندن شاخه ها و درختان آتشی تهیه و غذایی درست کنیم. بعد هم با به جا گذاشتن کلی زباله و آشغال آنجا را ترک کنیم. در حالی که به طور قطع هدف از گردشگری طبیعت این نیست.

** بهشت گردشگری در دل کویر**

بسیاری از ما فکر می کنیم طبیعت گردی یعنی مسافرت به مناطق سرسبز؛ ولی واقعیت و ظرفیت طبیعت گردی فقط گردش در این مناطق نیست.باید دید تعامل این مراکز با یکدیگر چقدر در افزایش گردشگران و توسعه گردشگری موثر است و خروجی آن چه میزان در رشد اقتصاد مقصد تاثیرگذار بوده است.

شاید برخی از ما تصور می کنند که کویر و سرزمین های بی آب و علف هیچ ظرفیتی برای گردشگری ندارد در حالی که اینطور نیست و این مناطق مملو از دیدنی های خاص خود است. می توان در دل کویر امکانات عظیم گردشگری ایجاد و آن را به بهشت گردشگران تبدیل کرد واقعیتی که اکنون در برخی از نقاط کشور از جمله منطقه بیابانک کشور درحال وقوع است .امروز در بسیاری از مناطق کشور و بخش بزرگی از فلات ایران، گردشگری و طبیعت گردی در اولویت است.

طبیعت گردی یک سفر عام است اما بوم گردی سفری مسئولانه به مناطق مختلف بوده که به حفظ محیط زیست و رفاه جامعه میزبان منتهی می شود. توسعه این نوع گردشگری یکی از روشهای توسعه پایدار در محیط های بکر طبیعی و کمتر توسعه یافته است.

هم اکنون یک ساختار ملی تحت عنوان کمیته ملی طبیعت گردی برای سیاستگذاری، هدایت و حمایت از فرایند توسعه این نوع گردشگری وجود دارد که قرار است فعال تر شود. که باید زمینه های تعامل این ساختار با مراکز مرتبط بیشتر فراهم آید تا در توسعه پایدار این شاخه گردشگری موثر واقع شود.

باید دید تعامل این مراکز با یکدیگر چقدر در افزایش گردشگران و توسعه گردشگری موثر است و خروجی آن چه میزان در رشد اقتصاد مقصد تاثیرگذار بوده است.

مناطق مختلف کشور از جمله نقاط کویری ایران مملو از جاذبه های گردشگری است، اکنون در منطقه ای به نام بیابانک ( نزدیک دامغان) یک ظرفیت عظیم گردشگری ایجاد شده که به تعبیری می توان از آن به عنوان بهشت گردشگران نامید. که چنانچه این ظرفیت گردشگری در این منطقه تعطیل شود تمام منطقه از حیز انتفاع خواهد افتاد. این ظرفیت گردشگری در دل کویر سوزان پدید آمد و باید این اتفاق در همه نقاط کشور رخ دهد..

توسعه طبیعت گردی عزم نظام است و دولت یازدهم نیز خیلی زیاد روی آن تاکید دارد و من به اقدامات این دولت خوشبین هستم.

با اینحال برای سفر به طبیعت باید برنامه داشت و ضوابط را رعایت کرد در این صورت اگر طبیعت گردی در قالب تورهای یک یا چند روزه برنامه ریزی شود به رونق گردشگری منجر می شود.

ارائه آموزش های لازم برای حفاظت از محیط زیست یک ضرورت است زیرا هم محیط زیست از آسیب دور می ماند و هم زندگی مردم محلی کمتر دچار اختلال خواهد شد.

کویر میاندشت جاجرم

طبيعت گردى يا اكوتوريسم شاخه مهمى از گردشگرى است كه جايگاه آن در اقتصاد جهانى رشد قابل ملاحظه اى داشته است اما توزيع جغرافيايى اين درآمد بسيار نامتعادل بوده و ۸۰ درصد اشتغال زايى و درآمد ناشى از اين صنعت به اروپا و آمريكا اختصاص يافته است واز ۲۰ درصد باقى مانده ۲/۵ درصد سهم خاورميانه از اين ميان و يك درصد سهم ايران است و اين در حالى است كه ايران به لحاظ طبيعت بى نظير و جذاب و به واسطه تنوع زيستى اقليمى منحصر به فرد است و پنجمين كشور جهان بوده و پتانسيل بالايى در صنعت طبيعت گردى دارد.

*اهمیت کویر در گردشگری

سکوت و شب کویر را هیج جای دیگر نمی توان تجربه کرد. گویی آدم از خود به خود می رسد .در کویر پاییز را برای کویرنوردی از دست ندهید.

بخش اعظمی از سرزمین بزرگ ایران را کویر تشکیل داده است. تا چند سال پیش خیلی ها معتقد بودند کویرها هیچ خاصیتی ندارند وباید برای بیابان زدایی هزینه های کلان کرد تا این مناطق قابل استفاده شوند اما کمی بعد با توسعه صنعت گردشگری تعریف ها از کویر تغییر کردند.

کویرنوردی شد یکی از شاخه های پرطرفدار طبیعت گردی و از آن به بعد بود که تورهای ویژه کویر نیمه دوم سال که هوا سرد می شد برگزار می شد. بهترین فصل برای کویرنوردی هم پاییز است. زمانی که هوا نه گرمی و حرارت بهار و تابستان را دارد و نه سردی زمستان را.

*معرفی کویر میاندشت

زيباترين تابلو طبيعت كه با سر انگشتان نقاشى چيره دست روى گستره بوم كوير اين دياردست نخورده نقش بسته است هنر نمايى مى كند وقتى آدم، پايش را روى دل داغ اين شنزار لطيف مى گذارد، عملاً هيچ ردى نيست كه برجا نماند.

کویر میاندشت جاجرم با وسعتی حدود 84435 هکتار حدود يكصد كيلومتر دورتر از بجنورد مرکز استان در جنوب غربی اين استان، دارای بیش از 110 گونه گیاهی شامل قیچ، درمنه، تاق، جامه در ،بادامی و… /تنوع جانوری پستاندارانی مانند :یوز پلنگ، آهو، قوچ و میش ، کفتار انواع گربه وحشی و…/پرندگان شامل هوبره ، باقرقره ،کبک، تیهو،بلدرچین، و انواع عقاب ها/خزندگان شامل : بزمچه، افعی شاخدار، لاک پشت و انواع مار مولک و…. بلندترین نقطه از سطح دریا قله خواجه با ارتفاع 1312 متر واقع در جنوب غربی کویر و پست ترین آن حوالی کال شور واقع در شمال غرب منطقه حدود 900متر از سطح دریا ارتفاع دارد حدا اقل دما در زمستان 10- درجه و حد اکثر آن در تابستان 45 درجه می باشد / میزان متوسط بارندگی حدود 200میلی متر سالیانه می باشد.

*پتانسيل هاى كوير میاندشت جاجرم

کویر با توجه به نزديكى كوير میاندشت به شهر سنخواست ( 7كيلومتر) و نزديكى به خطوط انتقال نيرو و آب در صورت سرمايه گذارى و استقرار امكانات زيربنايى براى گردشگران مى تواند به يك قطب گردشگرى دركشور تبديل شود خصوصاً اين كه در حدود ۱۰۰ كيلومترى بجنورد، مرکز استان واقع شده است ،در برگزارى تورهاى ۲ يا ۳ روزه مى توانند گردشگران از زیستگاه های متعددى بازديد كنند مثل بازدید از یوزپلنگ آسیایی ، آهو، و سایر وحوش خاص منطقه ،پاسگاه محیط بانی میاندشت و سرخ چشمه، از جمله آثار متعددبا ستانی و تاريخى مانند قلاع تاريخى رباط قلی و طبيعت بكر و زيباى کویر میاندشت، نمكزارکالشور كه داراى چند ضلعى هاى زيباى نمك است، و مشاهده پرواز دسته جمعى پرندگان مهاجر نمایدهمچنين در كوير میاندشت مى توان در صورت سرمايه گذارى خدمات زير را ارائه داد: شترسوارى، دوچرخه سوارى، موتورسوارى، ماشين سوارى، پرواز با پاراگلايد، اجراى موسيقى محلى و سنتى و ايرانى، نواختن سازهای صحرايى، پاى برهنه راه رفتن در كوير كه رؤيايى دل انگيز در انسان ايجاد مى كند.همچنین رسد ستارگان در شبهای کویر یکی دیگر از مهمترین جاذبه های کویر میاندشت می باشد .

* راه هاى دسترسى به كوير میاندشت جاجرم

۱- بجنورد – میاندشت حدود 100 كيلومتر

2-سنخواست – میاندشت 7کیلومتر

3- جاجرم – میاندشت( از مسیر راه آهن) – حدود 15 كيلومتر

4- اسفراین – میاندشت حدود 5۵ كيلومتر

وجود یوز پلنگ آسیایی به عنوان پدیده کم نظیر موجب شهرت ملی و جهانی خراسان شمالی گردیده است که در واقع وجود یوز در حصار بعنوان یک مقصد گردشگری برای علاقه مندان حیات وحش بسیار حائز اهمیت می باشد منتهی اگر انتقال این یوز به لحاظ کارشناسی،بهترین راه ممکن حفظ حیات وحش باشد ، در صورت کاستن دغدغه دوستداران محیط زیست اقدام ممیمونی تلقی می گردد .

فرمان توریسم در دستان جامعه محلی

اقامتگاه‌ های بوم گردی یکی از اصلی‌ ترین اشکال کسب و کارهای گردشگری در جوامع بومی هستند که علاوه بر اشتغال‌ زایی و گردش مالی مناسب در روستاها و مناطق غیرشهری، می‌توانند به کمک توسعه پایدار بیایند. این اقامتگاه‌ ها با بهره‌ گیری از نیروی انسانی بومی می‌توانند مانع مهاجرت از روستاها و شهرهای کوچک به کلان‌ شهرها شوند و همچنین توزیع ثروت را به همراه داشته باشند.

سازمان جهانی جهانگردی UNWTO همه ساله با یک شعار ویژه به استقبال روز جهانی جهانگردی می‌ رود و تمام کشورهای عضو این سازمان تمرکز خود برای اجرای مراسم ویژه چنین روزی را با محوریت این شعار همراه می‌کنند. از سوی دیگر در طول یک‌ سالی که پیش روی سازمان‌ ها و وزارتخانه‌ های گردشگری در کشورهای مختلف قرار می‌گیرد، موضوع طرح شده محور اصلی فعالیت آنها خواهد شد.

در سالی که گذشت موضوع محوری، «گردشگری و آب» بود؛ موضوعی که این روزها به بحرانی اساسی تبدیل شده است. امسال نیز شعار «گردشگری و توسعه جوامع بومی» مورد توجه قرار گرفته است؛ محوری که برای کشورهایی نظیر ایران به‌ دلیل دارا بودن روستاها و شهرهای کوچک با فرهنگ‌های غنی، می‌ تواند به بهترین نحو مورد بهره‌ برداری قرار گیرد. در این حوزه در ایران به‌ ویژه در سال‌های اخیر اقدامات ارزشمندی از سوی مردم بومی و محلی انجام شده است، کارشناسانی نیز هستند که در راستای توسعه این امر در روستاها و عشایر تلاش می‌ کنند. دکتر تقی فرور، رئیس کنسرسیوم جهانی قرق‌های بومی یکی از این افراد است که در حوزه کار کردن با جوامع بومی‌ و محلی سابقه طولانی در ایران دارد. او در طول 45 سال فعالیت حرفه‌ای خود با ارگان‌هایی نظیر برنامه عمران ملل متحد (UNDP)، محیط‌ زیست ملل متحد (UNEP)، اتحادیه بین‌المللی حفظ‌ طبیعت (IUCN)‌ و صندوق جهانی حیات وحش (WWF)، حضور فعالی داشته است. او در حال حاضر رئیس کنسرسیوم جهانی قرق‌های بومی (ICCA)، عضو هیات امنای بنیاد پاول.ک. فایرابند در سوئیس و رئیس هیات‌ مدیره موسسه توسعه پایدار و محیط‌ زیست‌(CENESTA) در ایران است. از آنجا که بخشی از پروژه‌های دکتر فرور در حوزه گردشگری در قاره‌های مختلف به‌ عنوان تسهیلگر و مشاور ارشد بوده است  وی درباره شیوه‌های استاندارد بوم گردی در جهان و مقایسه آن با ایران می گوید:

مدیریت بومی گردی با مردم محلی، معمولا دو نمونه سیستم گردشگری بر اساس بومی گردی وجود دارد. در مدل اول سرمایه‌گذاران خصوصی، دولت، سازمان‌های مردم نهاد و… وارد این حوزه می‌شوند و در مدل دوم جامعه بومی، ‌مدیریت گردشگری منطقه خود را به دست می‌گیرد. وی می افزاید: درایران ما فکر می‌کنیم جامعه بومی‌ آگاهی لازم را ندارد و باید از بیرون مدیریت شوند؛ این در حالی است که جامعه بومی می‌تواند گردشگری منطقه خود را سامان دهد و صاحب کار خود باشد. فرور ادامه میدهد: ما در برخی مواقع شاهدیم بخش خصوصی وارد جامعه بومی می‌شود و تلاش می‌کند اقدامات ارزشمندی را در حوزه گردشگری انجام دهد و از جامعه بومی‌ نیز در کار خود بهره‌ گیرد، اما عموما آنچه مشاهده می‌شود این است که جامعه محلی بیشتر به‌ عنوان خدمه استفاده می‌شود و نه به‌ عنوان صاحب کار. در واقع در این حالت صاحب کار فرد بیرونی است که سود بیشتری را نیز کسب می‌کند.

عضو هیات امنای بنیاد پاول.ک. فایرابند در سوئیس تصریح می نماید : در این حالت تنها چند نفر در جامعه محلی به‌ عنوان راهنمای توریست یا تهیه‌کننده غذا یا ایاب‌ و ذهاب گردشگر منتفع می‌شوند، اما کنترل و مدیریت گردشگری دست آنها نیست و به نوعی تابع عوامل و افراد بیرونی هستند. وی با بیان اینکه این عملکرد در دنیا در بحث توریسم مسوول، گردشگری عادلانه یا توریسم جامعه بنیاد، قابل قبول نیست؛ اظهار میدارد : اگر شما هر امکانی را به افراد بیرونی یا حتی به بخشی از جامعه بومی‌ بدهید بقیه جامعه بومی را از این مزیت بی‌ بهره گذاشته‌ اید و آنها به ناچار نقش درجه  دو را ایفا خواهند کرد. این در حالی است که جامعه محلی در سال‌های اخیر نشان داده است قادر به مدیریت گردشگری منطقه خود خواهد بود.

جامعه بومی ماهر شود

رئیس کنسرسیوم جهانی قرق‌های بومی در پاسخ به این پرسش که جامعه محلی چه اقداماتی را می‌تواند برای بازاریابی آن‌هم در سطح جهانی انجام دهد، می گوید : زمانی که جامعه بومی‌ توان اداره یک بخش را ندارد، به‌ عنوان مثال نمی‌تواند توریست بین‌المللی را جذب کند این کار را به یک تورگردان یا آژانس‌های داخلی و خارجی می‌سپارد، اما در یک چشم‌انداز 5 یا 10 ساله جامعه بومی‌ باید بتواند بخش‌هایی را شکل دهد که متخصص در ورود توریست بوده و مهارت‌هایی نظیر تسلط به زبان انگلیسی و مدیریت سایت‌های گردشگری را فراگرفته باشد. وی ضمن انتقاد از ورود افراد غیربومی در مدیریت گردشگری مناطق، چنین رویه‌ ای را موجب عقب ماندن جامعه محلی از مزایای گردشگری دانسته و می افزاید: شعار اصلی که در جوامع بومی‌ در دنیای امروز وجود دارد، این است که منافع شخصی و خصوصی در چارچوب منافع جمعی بوده و مدیریت آن به دست مردم محلی باشد. به‌ عنوان مثال در کشوری نظیر نامیبیا که در آن طبیعت‌ گردی و حفاظت مشارکتی توسط جامعه بومی راه افتاده است شما ملاحظه می‌ کنید در برخی موارد که جامعه بومی‌ نتوانسته آن فعالیت را به انجام برساند با بخش خصوصی شریک شده است و هر کدام بخشی از فعالیت‌های صنعت توریسم را به انجام می‌ رسانند، اما این به معنای فروکاستن نقش مردم محلی به‌ معنای خدمات‌ دهنده نیست. آنچه از گفته‌ های دکتر فرور برمی‌آید تاکید بر نوعی از گردشگری است که در آن مردم یک منطقه بتوانند با مشارکت یکدیگر از مزایای صنعت گردشگری بهره‌مند شده و هر کدام به مثابه مهره‌ ای برای گردش چرخ این صنعت تلقی شوند.

خط‌مشی حاکم بر اکوتوریسم

یکی از الزامات پیاده‌ کردن اکوتوریسم در بسیاری از کشورها، وجود چارچوب قانونی متناسب با نیازهای کنشگران و فعالیت‌های آنها است. در این راه بسیاری از کشورها استراتژی‌ها و خط‌ مشی‌هایی را تدوین و طی آن نحوه مشارکت کنشگران در جوامع محلی، مسئولیت‌های ذینفعان مختلف ازجمله نهاد های دولتی برای به حداقل رساندن آسیب‌ های زیست‌ محیطی و فرهنگی و غیره را مشخص ‌کرده‌اند. این خط‌ مشی‌ ها عمدتا مبتنی بر مشارکت بخش عمومی و خصوصی است. البته در این راه باید اصول حاکم بر اکوتوریسم را نیز در نظر داشت. اصولی که باید چراغ راه تدوین خط‌ مشی حاکم بر اکوتوریسم باشد. در این نوشتار به تبیین خط‌ مشی و اصول حاکم بر اکوتوریسم پرداخته شده است.

تعریف اکوتوریسم

گونه‌ای از گردشگری پایدار است که با کمک آن، میراث طبیعی و فرهنگی منطقه از جمله مشارکت جامعه محلی، حمایت و مدیریت منابع طبیعی، فرهنگ و عرف منطقه همانند منافع اقتصادی نشات‌ گرفته از گردشگری برای غنای جوامع محلی و رضایت هرچه بیشتر گردشگران بهبود می‌ یابد و تقویت می‌ شود. به‌ طور خلاصه، اکوتوریسم به مسافرت مسئولانه به مناطق طبیعی اشاره دارد که واجد حفاظت از محیط‌ زیست و رفاه مردم محلی است. از آنجا که اکوتوریسم هنوز میان ذینفعان صنعت گردشگری جا نیفتاده است بسیاری از دولت‌ها و کسب‌ وکارها بدون آنکه متوجه اصول بنیادی آن باشند اکوتوریسم را ترویج می‌کنند. تعیین اصول و دستورالعمل‌های قابل پذیرش از نظر ملی و بین‌المللی از دهه 90 میلادی به بعد با گام‌های آهسته آغاز شد. مهم‌ ترین دلیل کندی این حرکت نیز، وجود ذینفعان از مناطق مختلف با پیشینه‌های متفاوت است که در این فرآیند دخیل هستند. هر منطقه‌ای نیز که متاثر از اکوتوریسم است باید اصول و دستورالعمل‌های مختص خود را ایجاد کند. مهم‌ترین اصول از نظر بین‌المللی پذیرفته‌ شده به‌ منظور ترویج و توسعه اکوتوریسم به شرح زیر است:

• به حداقل رساندن اثرات خارجی منفی بر طبیعت و فرهنگ منطقه.

• آموزش گردشگران درباره اهمیت حفاظت از محیط‌ زیست.

• تاکید بر اهمیت کسب‌ و کار مسئولانه که با مقامات و مردم محلی همکاری می‌ کند تا نیازهای جامعه محلی و منافع حفاظت از محیط‌ زیست را جامه عمل بپوشاند.

• اعطای پاداش مستقیم مقوله حفاظت و مدیریت مناطق طبیعی و تحت حفاظت.

• حداکثر کردن منافع اقتصادی برای کشور میزبان، جوامع و کسب‌ و کارهای محلی به‌ ویژه برای مردم محلی که در آن مناطق زندگی می‌ کنند.

• تضمین اینکه توسعه گردشگری از محدودیت‌ های اجتماعی و زیست‌ محیطی که توسط پژوهشگران با همراهی جوامع محلی تعیین می‌شود، فراتر نمی‌ رود.

ضرورت تدوین خط‌ مشی برای اکوتوریسم

اکوتوریسم همانند دیگر بخش‌ های گردشگری، نیازمند نگاه دولت و تدوین خط‌ مشی برای آن است. همچنین دولت در این راه باید مسئولیت‌ها و وظایف نهاد های دخیل در آن را روشن کند تا ابهام و روشن نبودن مسئولیت‌ ها به جوامع محلی و منابع طبیعی آسیبی نزند. به نظر می‌ رسد الزامات زیر باید مد نظر تدوین‌ کنندگان خط‌ مشی حاکم بر اکوتوریسم باشد:

الف- ایجاد هماهنگی میان منافع و کنش‌های متفاوت کنشگران دخیل در اکوتوریسم.

ب- مشارکت و تصدیق فرهنگ جوامع محلی در توسعه محصولات اکوتوریسم، همچنین تعیین شکل سازمان دهی و مدیریت قاعده‌ مند سازی سیاست‌ های مرتبط با برنامه‌ ریزی و ترویج.

ج- قاعده‌ مندسازی بر مبنای مشارکت بین بخشی و چند رشته‌ ای برنامه‌های توسعه‌ ای بخش اکوتوریسم؛ تعریف معیارهای حفاظت از مناطق طبیعی، همچنین تعریف مدل‌ های مشارکت جوامع محلی در مدیریت و اجرای فعالیت‌های مربوط به اکوتوریسم، سطوح مسئولیت‌ پذیری اشخاص حقیقی و حقوقی، بخش عمومی و خصوصی و سطح مشارکت سازمان‌ های مردم نهاد.

د- ترویج قاعده‌ مند کردن ضوابط اخلاقی و دستورالعمل‌ های مربوط به توسعه  فعالیت‌های مرتبط با اکوتوریسم.

ه- ترویج گواهی و تصدیق کنشگران ملی اکوتوریسم بر مبنای تعهد به حفاظت و مسوولیت اجتماعی.

و- تضمین حفاظت از منابع طبیعی از طریق اجرای سیاست‌ ها و سازوکارهای مربوط به اکوتوریسم، این سازوکارها از اهمیت بنیادی برای بقای جوامع محلی و پایداری فعالیت‌ های مربوط به اکوتوریسم باید بهره برده باشند.

ز- تشویق سرمایه‌ گذاری مجدد منابع اقتصادی برخاسته از اکوتوریسم  در مدیریت و کنترل مناطق طبیعی، همچنین توسعه کیفیت زندگی جوامع محلی، تقویت جوامع محلی به منظور ایجاد ابزارهای مدیریت منابع طبیعی اکوتوریسم، ترویج فعالیت‌ های آموزشی متمرکز بر اعضای جوامع محلی که فعالیت‌ هایی را متناسب با اکوتوریسم توسعه می‌ دهد. در این فرآیند، داد وستد دانش میان جوامع محلی و کنشگران دیگر باید ایجاد شود.

اکوتوريسم، پيوند اقتصاد و طبيعت

اکوتوریسم به عنوان یکی از صنایع پویا و با نشاط  در صحنه‌ های اقتصادی، سیاسی اجتماعی و فرهنگی دنیا مطرح است. فعالیت‌های اكوتوریستی عبارت است از پیاده‌ روی، عبور از رودخانه‌ های خروشان، سفر به مناطق ییلاقی و جنگلی، سفر به روستاها و مزارع به‌ منظور لذت بردن از طبیعت و آشنایی با فرهنگ‌ ها، كوه پیمایی، بازدید از غارهای طبیعی، مطالعه پوشش گیاهی و جانوری، تماشای حیوانات و پرندگان، آشنایی با محیط زیست طبیعی. اکوتوریسم، سفری مسوولانه به مناطق طبیعی است که به حفاظت از طبیعت و بهبود زندگی جامعه بومی کمک می‌کند.

واژه اکوتوریسم همواره بار ارزشی دارد و افرادی که این‌ گونه سفرها را برمی‌گزینند، اصولا انسان‌هایی با اخلاق هستند که تلاش می‌کنند در سفر خود، برای محیط  پیرامون و جامعه میزبان منفعتی داشته باشند. درواقع، در سفرهای اکوتوریستی، انسان خود را برای حضور صحیح در طبیعت آماده می‌سازد.

هنگامی که جامعه بومی با ارزش‌های واقعی طبیعت منطقه خود آشنا باشد و برنامه‌ ریزی‌های انجام شده برای منطقه مذکور با درایت و با در نظر گرفتن خواسته‌ های کلیه ذینفعان از جمله جامعه میزبان صورت گیرد، مسلما مردم بومی نه تنها نسبت به ارزش‌ های طبیعی منطقه خود بیتفاوت نخواهند بود، بلکه برای حفاظت از آن تلاش خواهند کرد.

گذری بر اکوتوریسم

سفر‌های طبیعت گردی، فرهنگ، اصول و شرایط خاص خود را دارند. اینگونه سفر‌ها با سفر‌های فرهنگی چون بازید از یک شهر تاریخی، کاخ، موزه یا پارک ملی و… اقامت در هتل یا مهمان سرای که با تمام امکانات داخل شهراست، بسیار بسیار متفاوت هستند

سفر طبیعت گردی از خانه شروع می‌شود، زمانی که طبیعت گرد در حال انتخاب وسایل مورد نیاز سفر است. می‌توانیم کوله او را کوله طبیعت گردی یا اکوتوریسمی بنامیم. شاید، این موضوع در نظر شما بی‌معنی و یا بی‌اهمیت باشد، درحالی که هرچه بیشتر در این باره فکر یا مطالعه کنید، به پیچیدگی و اهمیت آن پی خواهید برد.

توجه داشته باشید که در انتخاب وسایل مورد نیاز سفر؛ سلیقه شما، هدف، شرایط آب و هوا مقصد، طول سفر، سن و جنسیت شما، نوع سفر، وسیله حمل و نقل، وسایلی که باعث آرامش بیشتر شما در سفر می‌شوند و شرایط اجتماعی- فرهنگی جامعه میزبان همگی روی محتویات کوله شما تاثیر می‌گذارند.

1.اولین و مهمترین توصیه سبک بودن کوله سفر شما است. پر واضح است، هرچه سبک‌تر سفر کنید، انرژی کمتری در حمل و نقل مصرف خواهید کرد. سبک سفر کردن باعث می‌شود، بتوانید از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کنید. سوم اینکه، بار کردن و همراه داشتن وسایل کمتر و غیر ضروری حس خود کم بینی و ضعف اقتصادی جامعه میزبان را کمتر تحریک می‌کند

2. لباس های ساده، بدون زرق و برق، زود خشک شو، آستین بلند و به رنگهای متداول در طبیعت که باعث توجه بیش از حد مردم محلی نشود به تن کنید. به گونه‌ ای لباس نپوشید که مردم محلی را به سمت خود جذب کرده تا باعث دردسر خود شوید

3. لباس‌هایتان را مناسب فصلی که در آن سفر می‌کنید، انتخاب کنید. جوراب اضافی همیشه همراه خود داشته باشید. با این وجود، لباس زیاد با خود حمل نکنید.

4.با گذاشتن فضای خالی در کوله‌ تان و خرید از مردم محلی در هنگام برگشت به اقتصاد محلی کمک و آنها را حمایت کنید.

5.نکته بسیار مهم دیگر این است که مطالعات خود را درباره هدف و مقصد، قبل از شروع سفر، کامل کنید. به جای برداشتن کتاب های سنگین راهنمای سفر، یادداشتهای خود را بردارید. دقت کنید که از خرید کتاب های قدیمی راهنمای سفر خودداری کنید. در غیر این‌صورت با مشکلات زیادی در مقصد، روبرو خواهید شد

6. برای یاد گرفتن عبارات کاربردی مردم محلی چون؛ سلام، تشکر، خداحافظی و.. از کتابهای مرتبط در این خصوص استفاده کنید.

7.از روکش و ملحفه سبک استفاده کنید. یک کیسه پارچه‌ ای برای جدا کردن لباس های تمیزو کثیف خود در کوله بگذارید

8.در صورت نیاز و ضرورت استفاده از الکتریسیته در مقصد، تلاش کنید حداقل بهره برداری را داشته باشید.

9- حتما، مواد دفع کننده حشرات، ضد آفتاب تهیه شده از مواد طبیعی، کیف کمک های اولیه، عینک آفتابی، لیوان، چاقوی جیبی چند کاره که معمولا به همراه قاشق و چنگال است، مسواک، چراغ قوه، کلاه آفتابی، و ژل ضدعفونی کننده برای استفاده بعد از دستشویی همراه داشته باشید.

10.در صورت عدم وجود آب تصفیه شده به خصوص در مناطقی که مالاریا شایع است، یک کتری برقی کوچک همراه داشته باشید.(البته هر آبی را مصرف نکنید و به اعلائم هشدار دهنده توجه کنید)

11.به جای برداشتن دستگاه‌ های صوتی پخش کننده و استفاده از هدفون به صداهای دلنشین طبیعتی که از آن دیدن می کنید، گوش کنید و تلاش کنید با مردم محلی حرف بزنید.

12.چنانچه آشنایانی در مقصد دارید و یا قرار است راهنمای محلی استخدام کنید، بهتر است برای آنها عکس و یا هدیه کوچکی از محل زندگی خود ببرید.

نکاتی برای رفتن به طبیعت

13. همیشه یک مداد و دفتر یادداشت کوچک به جای لپ تاپ و…همراه داشته باشید.

14.یک ساعت ارزان و زنگ دار به همراه داشته باشید تا به موقع بیدار شده و سر قرارهای خود حاضر شوید.

15.فتوکپی از مدارک سفر خود به همراه داشته باشید تا در صورت مفقود شدن اصل آنها این مدارک بتوانند به شما کمک کنند.

16.باتری‌های قابل شارژ در صورت داشتن وسایل الکتریکی همراه داشته باشید. توجه کنید که فضای کافی برای برگرداندن زباله‌ های خود به خصوص پلاستیک‌ ها و باتری‌ ها داشته باشید، زیرا مناطق اکوتوریستی معمولا جایی برای بازیافت این مواد ندارند.

17. از صنایع دستی محلی که بازدید می‌کنید، برای دوستان خود هدیه تهیه کنید تا هم از اقتصاد محلی حمایت کرده و هم خاطره سفر را از یاد نبرید.

18. بهتر است کوله خود را خودتان حمل کنید و استفاده از مردم محلی برای این کار پسندیده نیست. در خصوص جنس کوله یا کیف سفرآورده است که در صورتی‌که کوله مناسب سفر ندارید و یا کوله‌های قدیمی شما دیگر قابل استفاده نیستند، به دنبال کوله و کیف‌های باشید که قسمت عمده مواد تشکیل دهنده آنها قابل بازیافت باشند.

19.معمولا مواد تشکیل دهنده کوله‌ها به طور کامل روی برچسب آنها درج نمی‌شود. با این وجود، پرسش درباره این خصوصیت کوله، فروشنده را به این فکر وا می‌دارد که درآینده از تولید کنندگان کوله و کیف اطلاعات کامل‌تری درباره میزان بازیافتی بودن مواد تشکیل دهنده کیف یا کوله بگیرد و این نیاز بازار را به گوش آنها برساند.

20.جستجو در اینترنت می‌تواند به شما در پیدا کردن کوله و کیف‌های قابل بازیافت کمک کند. شاید فروشندگان این نوع کوله و کیف‌ها معمولا اطلاعات کاملی در این باره ندارند. توجه داشته باشید که در صورت داشتن کوله لزومی به خرید کوله جدید نیست زیرا مصرف هر وسیله‌ اضافه یعنی استفاده بیشتر از منابع زمین و مصرف گرایی در تضاد و تقابل با حفظ محیط‌ زیست است.

حبیب صدری فرد-کارشناس اکوتوریسم